مجله خبری تشریفات

شبستان زمستانه در شرق متقارن بـا شبستان تشریفات مشهد اساسی میباشد و معماری جداره بیرونی شبستان، تراس را با درهـایی چـوبی کمتـر نورگیر رابطه داده میباشد.
شبستان شرقی مسجد نصیرالملک ، تزئینات و تنوع رنگی کمتری داراست.
رنگ موفق، رنگ در صورتی‌که خشت بناست. نقش چهارطاقی های بنـا، کاشی هایی با نقوش هندسی در ترکیبی از رنگهای سیاه و آبی‌رنگ میباشد.
رنگ مسئله کاشی کاری ایـن بخـش آبی رنگ لاجـوردی و نقـوش گـل هـای گلدانهای آبی‌رنگ و صورتی می‌باشند.
تزیینات حیاط جنوبی مسجد نصیرالملک
تراس جنوبی مسجد نصیرالملک شیراز فارغ از کاربری خاص میباشد و صرفا برای قرینه سازی با حیاط شمالی خوی شد‌ه‌است
با اعتنا به اینکه نمـای جنوبی همواره در سایه قرار گرفته در تزئینات آن از کنتراست رنگی و تیرگی روشنی بیشتری به کار گیری شـده میباشد.
بدنـه جنـوبـی حـيـاط تماما با کاشی تزئین شد‌ه‌است.
سنگ ازاره ها به رنگ اکر در ذیل جرزها کاملا با تزیینی از گل و اسلیمی حجاری گردیده است.
رنگ پیروز در کاشیهای به کاررفته در مقـرنس کـاری طـاق اصـلی زردرنگ پر‌نور و سپید میباشد که کناره ای از نوار سیاه بر جلوه آنان افزوده میباشد و کاشی هایی با موضوع رنگی لاجوردی و سیاه هم در قطعات خرد خیس با آن ها مخلوط شد‌ه‌است.
در نصیب بالایی طاق مرکزی نقش ترنج اسلیمی آبی‌رنگ پر‌نور بر مسئله سپید به فعالیت گرفته گردیده است.
بدنه داخلی ایـوان مسجد نصیرالملک از پنج ضلع تشکیل‌شده که به طور یک درمیان ادغام گوناگون آبی‌رنگ و زردرنگ در موضوع سپید مشاهده میشود.
بیرونی ترین سطح های، نقشی از طـرح درختچه افشان با گلهای سرخ (صورتی) ، نرگس (آبی‌رنگ) ، زنبق (بنفش) و دیگر گلهای طبیعت پردازانه دارااست. در طاق نماهای در حدود طاق اصـلی شاهد به کار گیری از زرد رنگ در بیشتر نقـوش ایـن بخـش هستیم.
با دورشدن از راس تراس به‌تدریج از کاشی هایی با قضیه قرمـز کـه از ابـداعات عصر قاجار میباشد منفعت گرفته گردیده است.

ورودی گروه مزار روضه خوان احمد جامی
ورودی آرامگاه روضه خوان احمد جامی به نحوی تشریفات مشهد میباشد که جلب لحاظ کرده و اشخاص را به سمت خویش فرا می‌خواند.
معماری آن مشمول پیش طاق ورودی آستانه درگاه با دری چوبی و طاقهای دو اشکوبه به طرفین میباشد.
پوشش پیش طاق گنبدخانه مزار روحانی احمد جامی مزین به نگارگری هایی دقیق و قشنگ از گل و بوته احتمالاً از زمان تیموری و بعد از آن میباشد.
در بالای این نصیب لوحی با این مضمون نصب گردیده‌است: «فاخلع نعلیک» (برگرفته از آیه ۱۲ سوره مبارکه طه) یعنی
«موزه »(کفش) از پای بیرون ساز.
گنبد منزل در مزار روحانی احمد جامی
این قسمت از معماری آرامگاه روحانی احمد جامی درامتداد حیاط و درمنتها الیه ارتفاع فضای داخلی آن جای‌دارد.
امروزه بنای گنبدخانه را متصل به ابنیه و فضاهای دیگری مشاهده میکنیم.
دیوارهای مزار روضه خوان احمد جامی با جرزهای همسایه شرقی آن و با رواق، قفل و بست نداشته و وجود اثراتی از دو ستون تزیینات آجری در بدنۀ غربی سازه حکایت از آن داراست که گنبدخانه بنای منفردی بوده و بیان کننده مقدم بر بقیه ابنیۀ فضا تاسیس شده است.
ورودی این سازه در فضای داخلی حیاط بلند مزار قرار دارد.
آستانه ورودی دارنده دری دیرین میباشد که در اسپر حیاط درنظرگرفته شده و تزیینات منبت کاری هنرمندانه به هیأت کتیبه و نقوش متنوعی میباشد که برسطح آن به چشم می‌خورد.
این در چوبی گران بها دربرگیرنده دو فریم والا طرفین و کناره پیرامون آن و دوقاب مستطیلی خرد دربالا و زیر فریم گران قدر میباشد که لتهای آن روی هم دربردارنده چهار حدیث از پیامبر اکرم (ص) به قصه خلفای راشدین میباشد.

یکی بعد ها معماری آرامگاه در کشور ایران، ساخت تشریفات مشهد رابطه میان دنیا دنیوی و معنوی میباشد و می‌تواند مفاهیم رمزی و نمادین داشته باشد.
تنوع در صورت و ساختار بناهای آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران به سیرتکامل ایست که نمیتوان آن‌ها‌را همانند مساجد در گروههای معین مدل شناسی و تیم بندی کرد
معماری چهارتاقی تحت عنوان اساس معماری اهل ایران، نقش بسزایی در بقعه سازی بعداز اسلام از خویش به مکان نهاده میباشد. این سرمشق در تک تک عصر ساسانی، یکی‌از مهم ترین الگوهای معماری مذهبی بوده و ناگهان بعداز اسلام، برای مدتی، حضورش در معماری جمهوری اسلامی ایران کمرنگ شد.
از راههای دوباره ظهور آن در معماری کشور ایران، با نزدیکترین نوع فعالیت کرد، به معماری ماقبل از اسلام خویش، یعنی معماری مذهبی در قامت بقعه سازی بود. آرامگاه مشهور امیر اسماعیل سامانی با پلانی مربعی و گنبدی بر محل تقاطع محورهای سازه، شاهدی بر این مدعی میباشد. آنچه درباره‌ی هیبت شکلی بقاع ها، مورد قبول اکثریت دانشمندان میباشد، تقسیم بندی مقابر به دو مجموعه برجی صورت و چهارگوش گنبددار میباشد.
در اوایل عصر اسلامی فرآیند تکوین گروه های آرامگاه های کشور ایران در طی روزگار اسلامی یکنواخت نبوده و طی عصر های متفاوت دارنده فراز و نشیب های فراوان بوده میباشد.
با دقت به اثرها برجای باقی مانده از اولِ روزگار اسلامی تا پیش از عصر سلجوقی ردپایی از این موسسه بناها چشم نمی‌شود ولی سنت ایجاد کرد آرامگاه در کشور‌ایران به دو شکل مربعی صورت گنبد دار و برجی صورت منفرد از رویش خاصی منتفع بوده میباشد.
از شاخص ترین مثال های نوع مربعی صورت می شود به آرامگاه پر اسم و رسم امیر اسماعیل سامانی در شهر بخارا که وابسته به زمان سامانی و بقعه ارسلان جاذب در سنگ بست مشهد که وابسته به عصر غزنوی میباشد اشاره نمود.

مسجد جامع ساوه در عصر های گوناگون تشریفات مشهد به وسیله هنرمندان اهل ایران تزئین و بازسازی گردیده، اثری از بنای نخستین مسجد در زمان کنونی باقی نمانده میباشد. مسجد ساوه که کاملاً از آجر و گل درست شده از صحن و گنبدی در جنوب، دو حیاط، یک مناره، یکسری شبستان، محراب هـای متعـدد و کهن با خطـوط کوفی و دو محراب از زمان صفویه با خط ثلث در زمینی به حجم ۴۲۰۰ متر مربع تشکیل‌شده میباشد. شبسـتان هـا و دهلیزهای زیبای آجـری آن از آثـار سـده ششـم و عصـر سلجوقیان به‌حساب می‌آید. صورت پلان مسجد غیر متقارن می باشد.

حیاط ورودی
سردر ورودی مسجد ساوه در چوبی و شیشه های رنگی اش میباشد که در قرن هفتم که‌این مسجد آنقدرها هم تاریخی نبـود، در ورودی و مجموعـه سـرد ، صحیح روبـه روی گنبدخانه قرار داشته و برای پا گذاشتن به صحن مسجد بایستی از یک طاق رفیع و ۲ منـاره در دو طرفش، می گذشتند. ۲ منـاره مسجد جـامع سـاوه، قـدیمی ترین جفت مناره در سردر مساجد خواهند بود.

تراس مسجد ساوه
مسجد جامع ساوه دارنده دو حیاط عظیم میباشد که در ضلع جنوبی و غربی ایوان جای دارد. سازندگان این بخشها، نمای بیرونی آنان‌را با خشت و به طور کامل هنرمندانـه تزئین کرده اند. پیرامون تراس ها نیز شبستانها و حجره هایی تشکیل‌شده که از آنان تحت عنوان معبد و استراحت به کارگیری می‌شد.

دهلیزهـا و راهروهـای بـزرگ، این شبستان ها را به یکدیگر متصل می نماید که هر راهرو با عرضی موازی با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی متر و ارتفاع تقریبی ۲۰ متر ایجاد شده است. آجرهای چهارگوش نیـز کف راهروها را فرش کرده و آن را خوشگل و تماشایی ساخته میباشد. در سمت راست تراس بنا شده در ضلع غربی مسجد، روش پلـه اکوچک و باریک جای دارد که درواقع راه و روش ورودی به پشت بام مسجد میباشد شبستان و راهروها نیز پوشیده از سقفی از گنبدی صورت میباشد که با به کار گیری از کاهگل ، سطح بیرونی آنان پوشیده شد‌ه‌است.

مسجد جامع اردستان قلب تپنده شهر و منعکس کننده تشریفات مشهد وضعیت اجتماعی شهر بوده میباشد. نکته درخور دقت در‌این مسجد، رابطه بسیار قدرتمند فی مابین دور و بر و طبیعت میباشد. در سمتی از مسجد باغها و در سمت دیگر آن، بافت شهری قرار گرفته میباشد.

مسجد جامع‌ اردستان‌ به‌ تیتر‌ یكی‌ از شایسته ترین‌ مثال‌ های‌ معماری مسجد اهل ایران برجای باقیمانده‌ از دورۀ سلجوقی‌ میباشد. این‌ سازه، بر روی‌ موادتشکیل دهنده دیرین خیس قرار گرفته‌، و در زمانهای آنگاه اصلاح‌ و تعدیل‌ گردیده‌ میباشد.

مسجد اول‌ فی مابین‌ اواخر سدۀ ۲ ق‌ و حداكثر نیمۀ اولیه‌ سدۀ ۴ق‌ در روی محدودۀ بناهایی‌ احتمالاً ساسانی تشکیل‌شده‌ میباشد‌. و در یك‌ سلسله‌ اقدامات‌ آجل‌ از ۵۵۳ تا ۵۵۵ ق‌، تزئینات‌ فعلی‌ را به‌ مسجد می افزایند و به‌ آن‌ شكل‌ چهار ایوانی‌ می دهند.‌

مسجد جامع اردستان به همدم بازارچه و مکتب متصل به آن، با مساحتی حدود ۳۴۰/۸۵ متر مربع مشمول فضاهای زیادی میباشد.
مسجد اكنون‌ دارنده‌ صحنی‌ مركزی‌ میباشد‌ كه‌ با شبستانهایی اشراف‌ گردیده‌ و گنبد منزل‌ای‌ با تراس‌ تبارک‌ شبستان‌ جنوبی‌ آن‌را تشكیل‌ می دهد.
ایوانهایی‌ با شكوه‌ و گران قدر‌ در مركز دیگر جناح‌های مسجد جامع اردستان استقرار یافته‌اند.
حیاط‌ سمت‌ قبله‌ و نیز گنبد منزل‌ مسجد جامع اردستان بر مبنای كتیبه‌های‌ مو جود در سالهای‌ ۵۵۳-۵۵۵ق‌ ساخته‌ گردیده‌اند.
ایوانهای دیگر سوای‌ شک پوششهای‌ صفوی‌ دارا‌هستند و همان گونه‌ كه‌ كتیبۀ كوچكی در مركز گیلویی‌ حیاط‌ شمالی‌ با تاریخ‌ ۹۴۶ق‌ به‌روشنی‌ تأكید می‌كند، دست‌كم‌ در اوایل‌ دورۀ صفویه‌ نوسازی‌ گردیده‌ میباشد‌.

موادسازنده و اجزای تشکیل دهنده تشریفات مشهد کاروانسرای مامان فرمان روا دربرگیرنده: ورودی، هشتی،تراس،فی مابین سرا،ایوانچه، حجره و اصطبل میباشد

ورودی
اکثری از کاروانسراهای تبارک و خوب بیش تر از یک ورودی داشتند چون در این صورت ، اشخاص بیشتری از کاروانسرا عبور می کردند . مانند پاساژهای مدرن که در صورتیکه در امتداد یک مسیر یا این که منش قرار گیرند ، بارونق خیس میشوند. این سیرتکامل کاروانسراها نیز به سبب ساز آن که در مسیر یک شیوه یا این که معبر واقع می شدند، رونق بیشتری پیدا می کردند، کاروانسرای مامان پادشاه در بازار اصفهان نیز بیش تر از یک ورودی داشته میباشد.

در میان سرا
بین سرا آرم دهنده دگرگونی و توسعه و گسترش طرح کاروانسراها در زمان های میانی و نهایی میباشد. هیبت دربین سراها اکثر وقت ها به طور مربع یا این که مستطیل با کناره های پخ میباشد.. براین اساس طرز طرح فضاهای بنا شده در کنج در کاروانسرا مامان سلطان به صورت قاعده چهارضلعی با کناره های پخ میباشد.

نظم و پیمون در کاروانسرا مامان پادشاه به کمال خویش میرسد، بطوری که در این شرکت پیچش و کامل بندی دنیوی سبب ساز قرار گیری دنیوی در پایه دو در بین سرای مکتب و کاروانسرا می‌گردد.

گنبد مسجد تحت عنوان یک کدام تشریفات مشهد از مهم‌ترین موادسازنده معماری اسلامی به ویژه در مساجد در لحاظ گرفته می‌شود. استعمال از گنبد مسجد در معماری اسلامی از زمانه بنی امیه از اورشلیم در 691 میلادی شروع شد. معین میباشد که گنبد مسجد در بدو تأسیس ذیل تأثیر معماری بیزانس بوده میباشد.

پیاده سازی گنبد مسجد در معماری اسلامی، در انواع متعدد آن، منجر شد تا معنی آن‌ها بین معماران مسلمان به جهت نمادگرایی متعالی، به یکی‌از مهم‌ترین موادتشکیل دهنده معماری اسلامی تبدیل گردد.

معماری اسلامی و به ویژه معماری مساجد، یک تصویر از کیهان یا این که آدم در بعد ها کیهانی اوست.تن آدم معبدی میباشد که روح درآن استقرار مییابد.صحیح مانندکیهان که به سود به عبارتی روح زنده میباشد.

ربع و دایره، انواع کمال یافته ای می‌باشند، مربع نماینده ومظهرخاکی ونشان دهنده کمیت هاست. گنبد مسجد غالبا در عصر اسلامی دارنده مبنا های چهارضلعی و بعد هشت ضلعی و غیره بوده اند که تعبیروتفسیر اندیشمندانه و عارفانه ای دارا‌هستند، شکل هندسی مبنا آن که مکعب صورت میباشد میتواند خویش الهامی از بنای کعبه باشد و در مرحله آن‌گاه چهار ضلعی تبدیل به هشت و شانزده و سی و دو و سرنوشت دایره و گنبد اسمان میباشد که برخی افضل از بعضا دیگر میباشد.

گنبد مسجد کنایه از کرسی الهی و نیز دانا ملائکه و قاعده مربع و چهار کناره هم، علامت عالم جسمانی روی زمین میباشد. صورت فرنگی آن نیز کنایه از جمال و گلدسته نیز آرم جلال الهی میباشد. این عنصر مظهر افق و نماد دهنده چگونگی میباشد. گنبدهای اهل ایران هریک دارنده صورت و نقش خاص و جدا به خویش میباشند.

نقش رستم
اثر ها معماری نقش رستم مثال ای تشریفات مشهد از مدل معماری پارسی در بر گیرنده ردیف های کنده گردیده بر دیواره کوه و کعبه زرتشت میباشد. در ساختمان کعبه زرتشت، از کلاوه های کردی سر مشق گرفته شد‌ه‌است . نقل شده این ساختمان برای حفظ ورقه ها کتاب اوستا درست شده و بوده میباشد. همینطور گمان می رود نیایشگاهی بوده و در تحت آن سرداب داشته میباشد.

الگوی چهارباغ
الگوی چهار گلشن تحت عنوان یک کدام از به یاد ماندنی ترین ابداعات هخامنشیان و یادگار مدل معماری پارسی در عرصه پیاده سازی گلشن، برای اول توشه در نصفه دوم قرن ششم پیش از ولادت در پاسارگاد پا به منصه ظهور گذاشت، بقاع کوروش از بناهای پابرجا این‌راه در حوالی پاسارگاد میباشد.

بقاع دارنده ساختمانی از سنگ با سقفی شیبدار و پیشانی سنگی سه گوش میباشد بنای بقاع بر سکوی بلندی که از شش سطح تشکیل‌شده جای‌دارد. هر سطح نسب به سطح ذیل خیس عقب نشسته و ارتفاعش نیز کمتر میگردد. طول بقاع از رأس تا سطح زمین در حدود 11 متر میباشد.

در ساختمان سکوی آرامگاه و همینطور در بخش قرنیز از ملات گچ مصرف شده میباشد. در بنای اساسی آرامگاه سنگهای آهکی سپید گران قدر بوسیله بستهای آهنی دم چلچله ای بر روی یکدیگر پایدار گردیده اند.

بعد از مرگ کوروش و کمبوجیه پادشاهی به داریوش نخستین رسید. داریوش آغاز کاخ سلطنتی خویش را در شوش برپا کرد . در کتیبه ای که از این مجال یافت گردیده است، داریوش از کیفیت تاسیس کاخ شاهی ، نوع مصالح ساختمانی و معلم کاران و عامل ها به آیندگان گزارش می‌دهد.

از نکات شایان توجه در ایجاد کرد تشریفات مشهد منزل داروغه قربت دو منزل دیگر به‌این منزل دیرین میباشد که ظاهرا هر سه منزل دسته ای را تشکیل داده اند که به یکدیگر راه و روش داشته اند. برای ورود به منزل داروغه میتوان از ضلع جنوبی ساختمان وارد تیم شد ایوان مرکزی منزل داروغه که دربرگیرنده باغچه های خرد و یک آبگینه قشنگ در اواسط ان میباشد نماد از تبعیت معمار از اصول معماری اهل ایران دارااست.

متراژ ساختمان سازه حدود 1100 مترمربع میباشد و معماری آن به مدل سه طرفه دارای شهرت میباشد بدین معنی که در سه ضلع شمالی و جنوبی و شرقی تراس ساختمانی در دو طبقه پیاده سازی گردیده است که 2 ضلع پاد شاه نشین و نشیمن به واسطه ضلع غلام رو به یکدیگر متصل گردیده اند.

از سایر خصلت های معماری اهل ایران تفکیک قسمت های فصل زمستان نشین و فصل‌تابستان نشنین در منزل های اهل ایران میباشد. منزل داروغه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بسیار هنرمندانه به رعایت این اصل پرداخته میباشد به نحوی که در دو ضلع ایوان و در 2 ساختمان شمالی و جنوبی هم فصل‌تابستان نشین و هم فصل زمستان نشین پیاده سازی گردیده‌است.

عصر حکومت سلطان عباس تشریفات مشهد صفوی زمان طلایی مدل اصفهانی تحت عنوان “لبریز تزئین ترین” مدل معماری اهل ایران محسوب می‌شود. به حکومت وصال سلسله صفوی در کشور ایران موجب به وجود داخل شدن حکومتی شد که کشور ایران بعداز سلسله ساسانیان به خویش ندیده بود ، مذهب (شیعه) و تشکیلات ناشی از آن سبب ساز شوید که‌این دولت بر کل شئون معاش عموم مسلط شود.

نقطع ی عطف دریافت کردن حیات عقلی شیعه در‌این عصر که همراه با تجمع متفکران و اندیشمندان شیعه در مرکزها عمده آن زمانه به ویژه اصفهان و تبادل آراء و ذهن ها آن‌ها میباشد ، عصر جدیدی را در مورد حکمت و فلسفه شیعه به هم پا داشت و جلوه ای از فرهنگ وتمدن را و در‌این مملکت اساس گذاری کرد.

درباره مدل معماری اصفهانی آن را به چهار عصر تقسیم کرده اند که زمان اولیه در طی حکومت صفوی یا این که معماری صفویه را عصر شکوفایی آن می‌دانند. طرحهای هنری اسلامی سیرتکامل ای از طراحیهای سنتی اهل ایران می‌باشند که در زمان زیبایی و ملاحتی که در کاربردهای متنوع و بر سطح اثرها و ابنیه متفاوت دارند.